عشرت سر ا ی  کا بل

خواندن نماز به صورت عربی و با همان الفاظ و کلماتی که پیامبر(ص) ودیگر مسلمانان صدر اسلام می خواندند دلائل مختلفی دارد که به برخی ازآن ها اشاره می کنیم.
اول: تعبدى و توفیقى بودن خواندن نماز به لفظ عربى،به این معنا که شریعت اسلام دستور به عربى خواندن نماز داده است.
با توجه به این که روح عبادت بر تسلیم و تعبد است طبعا انسانی که می خواهد عبادت خدا کند آن چیزی را انجام می دهد که خداوند خواسته است وبر طبق آیات و روایات و سیره پیامبر(ص) این واجب و تکلیف دینی به این شکل واجب شده . اگر چه انسان می تواند در غیر اوقات نماز با هر زبانی با خداوند سخن گوید.
دوم: جهت ایجاد زبانى مشترک میان همه پیروان اسلام و در واقع فراهم سازى وحدت و پیوند بین المللى دینى است.می دانیم که اسلام برای نزدیک کردن مردم ومتحد ساختن جامعه های بشری وبرقراری تفاهم بین افراد ورفع اختلاف های ناشی از زبان ونژاد ودیگر اختلاف ها آمده است 0وخواندن نماز به زبان های مختلف موجب جدائی مسلمانان از هم واختلاف وپراکندگی وبعضی تعصبات می شود0
سوم:به این خاطرکه در هر نمازی سوره حمد باید خوانده شود وخداوند با نازل کردن ای سوره طرزمناجات وسخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است 0 واگرهر کس به زبان خود ترجمه سوره حمد را بخواند این غرض حاصل نمی شود یعنی آن گونه که بنده باید معبودش را ستایش کند نمی تواند ستایش کند 0واین تعلیم الهی به فراموشی سپرده می شود0
چهارم: قرائت و اذکار دیگری که در نماز است به صورت دقیق در هیچ زبانی ترجمه ندارد. یعنی نمی توان همان مفاهیمی که در اذکار نماز است به صورت دقیق ترجمه کرد و آن را بیان نمود . چه بسا برخی از کلمات یا جملات معانی بسیاری در خود جای داده که با یک یا چند جمله نتوان همه آن ها را بیان نمود.
به عنوان مثال از سوره حمد نام مىبریم که هیچ ترجمهاى که بتواند تمام مفاهیم آن را به زبان دیگر بیان کند، نیست. حتى تنها کلمه الله، هیچ معادلى در زبان دیگر ندارد و کلمه خدا در زبان فارسى معادل معناى الله نمىباشد1.
اگر چه با توجه به اسبابی که ذکر کردیم نماز باید به زبان عربی خوانده شود اما این بدان معنی نخواهد بود که انسان نتواند به هیچ زبان دیگری با خداوند سخن بگوید .
انسان می تواند با هر زبانی که خواست در غیر وقت نماز با خدا سخن گفته و با او راز و نیاز کند و درد ها و نیاز های خود را با او در میان گذارد .حتی در قنوت نماز که قسمت خواستن حاجت ها است انسان می تواند به فارسی یا هر زبان دیگر با او سخن گوید.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1 - استاد محمد تقى مصباح یزدى، قرآنشناسى، ص 102 – 9 ؛تفسیر المیزان (عربی) ج 11 ص 75؛ تفسیر نمونه ج 1 ص2وج 9 ص300؛ آیت الله صافی گلپلیگانی معارف دین ص315

بنابه فتواى مراجع تقلید از جمله امام خمینى(ره)، در نماز مى بایست بر زمین و چیزهاى غیر خوراکى که از زمین مى روید مانند چوب و برگ درخت سجده کرد. سجده بر چیزهاى خوراکى و پوشاکى صحیح نیست، نیز سجده بر چیزهاى معدنى مانند طلا، نقره، عقیق و فیروزه باطل است.(1)
سجده بر مهر تنها یکى از صورتهاى درست و صحیح سجده است، چون «مُهر» عبارت است از قطعهاى کوچک از گل که معمولاً به شکل مستطیل یا استوانهاى است که نمازگزاران بر زمین نهند و به جاى خاک، پیشانى به هنگام سجده بر آن گذارند.(2)
پس بدون مُهر نماز خواندن اشکالى ندارد، مشروط بر آن که پیشانى را بر جایى که (طبق مسئله مذکور) سجده بر آن جایز است، قرار دهند.
چرا مهر درست شد؟
پاسخ: از زمان رسول خدا(ص) برخى اصحاب بر سنگ سجده مى کردند. جابربن عبداللَّه انصارى(3) و «مسروق بن اجدع»(4) این کار را مى کردند؛ چه در وطن بودند و چه به هنگام مسافرت.
نیز مسلمانان قطعهاى از سنگهاى کوه مروه را مى گرفتند و بر آن سجده مى کردند. امام صادق(ع) مى فرمایند: «سجده بر زمین، لازم است».(5)
چرا بر تربت کربلا سجده مى کنند؟
فلسفهاش شاید به این امر بر گردد که در فرهنگ اسلامى به ویژه در فرهنگ شیعه، شهید و کشته شدن در راه خدا از اجر و ارزش بسیارى بهرهمند است. شیعه براى ارج نهادن به فداکارىهاى سرور شهیدان، حسین بن على(ع) از خاک کربلا مهر درست مى کند و بر آن سجده مى کند. علامه امینى مى نویسد: آیا بهتر آن نیست که سجده گاه، از خاکى قرار داده شود که در آن چشمههاى خونى جوشیده است که رنگ خدایى داشته است؟ تربتى آمیخته با خونِ کسى که خداوند، او را پاک قرار داده و محبّت او را اجر رسالت محمّدى(ص) قرار داده است! خاکى که با خون سرور جوانان بهشت و ودیعه محبوب پیامبر و خدا عجین گشته است...».(6)
بدین جهت است که فقیهان ما فتوا دادهاند که براى سجده بهتر از هر چیز تربت سید الشّهداء است.(7)
بعد از شهادت امام حسین(ع) سجده بر تربت حضرت نزد شیعیان متداول و مرسوم شد و این را شیعه از امامان خود آموخته است. شیخ طوسى گفته که امام صادق(ع) مقدارى از تربت حضرت امام حسین(ع) را در کیسهاى از دیباى زرد قرار داده بود، و هنگام نماز آن تربت را روى سجاده خود ریخته و بر آن سجده مى کرد و مى فرمود: «سجده کردن بر خاک تربت حضرت ابى عبداللَّه حجابهاى هفتگانه را کنار مى زند».
این رسم بین شیعیان بود که تربت با خود بر مى داشتند تا هنگام نماز بر آن سجده کنند و چون همراه داشتن خاک مشکل است، کم کم به این فکر افتادند که خاک را به صورت مهر بسازند و این کار به عرض حضرت ولى عصر - ارواحنا فداه - رسید و حضرت طى توقیعى (نوشتهاى) این عمل را رخصت دادند.(8)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
پى نوشتها:
1. رساله عملیه، امام خمینى، مسئله 1076.
2. لغت نامه دهخدا، واژه مهر.
3. سنن بیهقى، ج 1، ص 439.
4. طبقات الکبرى، ج 6، ص 79.
5. وسائل الشیعه، ج 3، ص 593.
6. علامه امینى، سیرتنا و سنّتا، ص 166، به نقل فرهنگ عاشورا، جواد محدّثى، ص 111.
7. رساله امام خمینى، مسئله 1083.
8. دائرة المعارف تشیع، ج 4، ص 205.

در این مسئله سه نظر هست :
1- قضای نماز وروزه پدر بر پسر بزرگتر واجب است گرچه پدر از روی نافرمانی قضا کرده با شد0 وقضای نماز وروزه مادر بر پسر بزرگتر واجب نیست ولی بهتر است0
2- بر پسر بزرگتر واجب است که نماز وروزه هایئ که از پدر یا مادرش فوت شده وازروی نافرمانی نبوده وتوانایئ بر قضا داشته بعد از مرگ آنها بجا آورد0
3- قضای نماز وروزه مادر بر پسر بزرگتر لازم نیست و پدر اگرنماز وروزه خود را به جا نیاورده باشد ومی توانسته قضا کند چنانچه از روی نافرمانی ترک نکرده باشد بر پسر بزرگتر بنابر احتیا ط واجب است و می تواند به جای هرروزروزه 750 گرم طعام به فقیر بدهد(1).
لازم به ذکر است که هر جا که قضای نمازو روزه پدر ومادربر پسر بزرگتر واجب است می تواند خودش انجام ندهد واجیر بگیرد0
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1) توضیح المسائل مراجع ج 1 ص789 مسئله 1390؛آیت الله سیستانی توضیح المسائل مسئله 1371 و1683 0

بلى مىتوان سجده کرد. در توضیح المسائل مراجع معظم تقلید آمده است: «باید بر زمین و چیزهاى غیر خوراکى که از زمین مىروید (مانند چوب و برگ درخت) سجده کرد و سجده بر چیزهایى خوارکى و پوشاکى صحیح نیست...».(1) نیز در مسئله دیگرى آمده است: «براى سجده بهتر از هر چیز، تربت حضرت سید الشّهدا(ع) مىباشد، بعد از آن خاک، بعد از خاک، سنگ و بعد از سنگ، گیاه است».(2)
بنابراین از چیزهایى که سجده بر آن صحیح است، خاک مىباشد.و تسبیح گِلى از خاک درست شده است وسجده بر آن صحیح است 0البته لازم است پیشانی به اندازه بند انگشت روی تسبیح قرار گیرد0
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پى نوشتها:
1. توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 606، مسئله 1076.
2. همان، ص 609، مسئله 1083.
3. امام خمینى(ره)، تحریرالوسیله، ج 1، کتاب الصلاة، ص 173.

زن نمی تواند بری مردان امام جماعت شود و بفتوای بعضی از مراجع معظم تقلید بنا به احتیاط واجب زن برای زنان نیز نمی تواند امام جماعت شود0 ولی به نظر مراجع معظم دیگر اقتدای زنان به زن اشکال ندارد0( توضیحالمسائل مراجع، ج1، ص 819، مسئله 1453.)

پى بردن به تمام آثار و فلسفه نماز و عبادت شاید در توان بشر عادى نباشد، در آیات قرآن و از طریق پیامبر(ص) و پیشوایان دینى نیز تنها بخشى از آثار و حکمتهاى نماز و عبادت بیان شده است.
با توجه به آیات و روایات در این زمینه، برخى از آثار و حکمتها چنین است:
1 - قرب معنوى
یکى از آثار بسیار مهم نماز قرب به خداوند است. این اثر روح عبادت و نماز را تشکیل مىدهد ودر یکى از آیات قرآن هدف آفرینش انسان عبادت بیان شده است (1) که حکایت گر بعد معنوى نماز و اهمیت آن است، امام على(ع) فرمود: «الصلوة قربان لکل تقى (2)، نماز وسیله تقرب هر پرهیز کارى به خداوند است». در برخى از روایات از نماز به عنوان معراج مؤمن یاد شده که اشاره به آثار معنوى آن مىباشد.
2 - یاد خدا و آرامش روانى
در قرآن آمده است: «اقم الصلوة لذکرى(3)، نماز را بر پا دار تا به یاد من باشى».
یکى از نویسندگان در تفسیر این آیه مىنویسد: «روح واساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز همان یاد خدا است. همان «ذکر اللَّه» است که در آیه فوق به عنوان برترین نتیجه بیان شده است»(4) ذکر و یاد خداوند نقش تعیین کننده در آرامش روانى دارد. نماز به عنوان ذکر خدا به انسانهاى نماز گذار آرامش مىدهد، «ألا بذکر اللَّه تطمئن القلوب(5)، آگاه باشید یاد خدا مایه اطمینان است».
3 - عامل باز دارنده از گناه
یکى از آثار مهم نماز جلوگیر از گناه است: «إنّ الصلوة تنهى عن الفحشا و المنکر»(6). طبیعت نماز از آن جا که انسان را به یاد خداو نیرومندترین عامل بازدارنده یعنى اعتقاد به مبدأ و معاد مىاندازد، داراى اثر بازدارندگى از فحشا و منکر است. انسانی که به نماز مىایستد و تکبیر مىگوید، خدا را از همه چیز بالاتر مىشمرد... بدون شک در قلب و روح چنین انسانى، جنبشى به سوى حق و حرکت به سوى پاکى و جهشى به سوى تقوا پیدا مىشود...»(7)
4 - گناه زدایى
یکى از آثار بسیار مهم نماز گناه زدایى است. نماز وسیله شستشو از گناهان و مغفرت و آمرزش الهى است(8). پیامبر(ص) از یاران خود سؤال کرد: اگر بر در خانه یکى از شما نهرى از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد، آیا چیزى از آلودگى و کثافت در بدن او مىماند؟ در پاسخ عرض کردند،نه. حضرت فرمود: نماز درست هماننداین آب جارى است. هر زمان که انسان نماز مىخواند، گناهانى که در میان دو نماز انجام شده است، از بین مىرود.»(9)
5 - غفلت زدایى
بزرگترین مصیبت براى رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کند. و غرق در زندگى مادى و لذائذ زودگذر گردند، اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف در هر شبانه روز پنج بار انجام مىشود، مرتباً به انسان اخطار مىکند و هشدار مىدهد و هدف آفرینش او را خاطر نشان مىسازد... و این نعمت بزرگى است که انسان وسیلهاى در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه به او بیدار باش گوید.(10)
6 - تکبر زدایى
یکى از عوامل مهم تکبر زدایى نماز است، زیرا انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانى بر خاک در برابر خدا مىگذارد و خود را ذره کوچکى در برابر عظمت او مىبیند، از این رو پردههاى غرور و خودخواهى را کنار مىزند. از این رو على(ع) بعد از بیان فلسفه عبادت، یکى از آثار نمازرا - تکبر زدایى بیان نمود: «خداوند ایمان را براى پاکسازى انسان هااز شرک واجب کرده است و نماز را براى پاکسازى از کبر»(11).
7 - عامل پرورش فضائل اخلاقى
نماز روح اخلاص و خداباورى را در انسان افزایش مىدهد و نتیجه آن پرورش فضایل اخلاقى است، انسان با نماز خواندن خود را از جهان محدود ماده و چهار دیوار طبیعت بیرون مىبرد و به ملکوت آسمانها دعوت مىکند و با فرشتگان همصدا مىشود و خدا را درهمه حال حاضر و ناظر مىداند.
8 - همگرایى
علاوه بر آثار مذکور که معمولاً آثار خودى نماز محسوب مىشو ند، یکى از آثار مهم اجتماعى و سیاسى نماز، همگرایى است، برگزارى نماز جمعه و جماعت، وحدت مسلمانان را به نمایش مىگذارد زیرا مسلمانان با صفوف فشرده در کنار هم قرار گرفته و با اوضاع سیاسى و اجتماعى جهان آگاهى پیدا مىکنند. خطیب جمعه با بیان احکام و طرح مسایل سیاسى و اجتماعى به نمازگزاران رشد سیاسى مىدهد شاید به خاطر آثار مهم نماز جمعه و جماعت است که در آموزههاى دینى به این دو فریضه اهمیت خاصى داده شده است.(12) پیامبر اسلام(ص) فرمود: «خداوند نماز جمعه را بر شما واجب کرده است هر کس آن را در حیات من یا بعد از وفات من از روى استخفاف یا انکار ترک کند، خداوند او را پریشان مىکند و به کار او برکت نمىدهد. بدانید نماز او قبول نمىشود، بدانید زکات او قبول نمىشود، بدانید حج او قبول نمىشود،..، تا از این کار توبه کند...»(13).
9 - نفى طاغوت و ایستاگى در مقابل ستم
انسانى که فقط خداوند را عبادت نماید در مقابل او سر تعظیم و تسلیم فرود آورد، هر چه غیر خداوند است، براى او حقیر و کوچک مىشود و کسى نمىتواند با ظلم و ستم بر او چیره شود. و در مقابل گردنکشان و ظالمان سر تسلیم فرود نمىآورد و با طاغوت کنار نمىآید. خداوند این مسئله را یکى از اهداف بعثت پیامبر(ص) دانسته است: «و در میان هر امتى، پیامبرى را مبعوث کردیم تا خداوند را عبادت نمایید و از طاغوت (هر چه در مقابل خدا است) پرهیز کنید.(14)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پى نوشتها:
1 - ذاریات(51)، آیه 56.
2 - نهج البلاغه، کلمات قصار، جمله 136، با اقتباس از: تفسیر نمونه، ج 16، ص 292.
3 - طه(20)، آیه 14.
4 - تفسیر نمونه، ج 16، ص 289.
5 - رعد(13)، آیه 28.
6 - عنکبوت (29)، آیه 45.
7 - تفسیر نمونه، ج 16، ص 284.
8 - همان، ص 290.
9 - وسایل الشیعه، ج 3، ص 7.
10 - تفسیر نمونه، ج 16، ص 290 - 291.
11 - نهج البلاغه، کلمات قصار 252.
12 - جمعه (62) آیهى 9، تفسیر نمونه، ج 24، ص 125 به بعد.
13 - وسایل الشیعه، ج 5، ص 7.
14 - نحل (16)، آیه 36.

کسانى که در قطب شمال و جنوب اند که چند ماه شب و چند ماه روز است باید با یکى از مناطقى که شب و روز آن جا معتدل است اوقات صبح و ظهر و مغرب را تطبیق دهند و بر اساس آن، نماز هاى یومیه را بخوانند و روزه ها را بگیرند، مثلاً از طریق رادیو و ساعت با ساعت ایران یا عربستان یا عراق تنظیم کنند و بر اساس آن نماز و روزه را انجام دهند.1
و برخى از مراجع فرموده اند: اگر لزومى ندارد به آنجا نرود تا بتواند نماز و روزة خود را به جا آورد. برخى گفته اند: نماز و روزه بر او واجب نیست؛ فقط در مدت 6 ماهى که شب است یک نماز مغرب و عشا و صبح واجب است و در 6 ماهى که روز است یک نماز ظهر و عصر واجب است و روزه ساقط مى باشد.2
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1- ایت الله مکارم، استفتائات، ج1 ، ص 85 ، س 277.
2- آیت الله صانعی، مجمع المسائل، ج1، ص 115، ص 339.

برخى از فقیهان و مراجع تقلید مانند حضرت امام خمینى(ره) مىفرمایند: بنابراحتیاط مستحب باید زن عقبتر از مرد بایستد و جاى سجده او از جاى ایستادن مرد کمى عقبتر باشد.(1)
طبق این فتوا اگر زن جلوتر از مرد یا کنار او بایستد، نماز هیچ یک باطل نیست.
طبق فتواى برخى دیگر مانند آیت اللَّه فاضل،وآیت الله مکارم واجب است مرد جلوتر و زن عقبتر بایستد.( به نظر أیت الله سیستانی این حکم بنا بر احتیاط لازم است )
اگر هر دو مساوى بایستند یا زن جلوتر از مرد بایستد، نماز باطل است. در این حکم فرقى بین محرم و نامحرم و فرزند و مادر، یا زن و شوهر نیست.(2)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
پى نوشتها:
1. توضیح المسائل، مسئله 886.
2. توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 517 مسئله 886 0